Opis
Olejek eteryczny Cytrynowy
(Citrus limon (L.) Burm.f., rodz. Rutaceae)
1. Pochodzenie botaniczne i geograficzne
Cytryna właściwa to hybryda powstała najprawdopodobniej ze skrzyżowania limy (C. aurantifolia) z cytronem (C. medica). Jej dzikie formy notuje się w północno-wschodnich Indiach i zachodnim Pasie Himalajskim, skąd rozprzestrzeniła się najpierw do Persji, a następnie – wraz z Arabami i wyprawami krzyżowymi – do basenu Morza Śródziemnego. Współczesne uprawy koncentrują się we Włoszech, Hiszpanii, Brazylii, Meksyku i Kalifornii. W aromaterapii najwyżej ceni się olejek pozyskiwany z owoców sycylijskich, kalabryjskich oraz sycylijskiej odmiany Femminello.
2. Metody pozyskiwania i wpływ na skład
| Metoda | Nazwa handlowa | Kluczowe parametry | Zawartość furanokumaryn |
|---|---|---|---|
| Tłoczenie na zimno (cold-pressed) | Lemon expressed oil | wyciskanie skórek do 40 °C; wydajność 0,5–1,5 % | 80–120 ppm bergapten (fototoksyczny) |
| Destylacja parowa | Lemon distilled oil | destylacja w 100 °C, wydajność 0,1–0,3 % | śladowa – brak fototoksyczności |
Z uwagi na obecność bergaptenu jedynie olejek tłoczony jest fototoksyczny; frakcja destylowana pozbawiona jest furanokumaryn i może być stosowana w wyższych stężeniach dermalnych.
3. Skład chemiczny (typowy profil GC/MS, olejek tłoczony)
- (+)-limonen 60-72 %
- γ-terpinen 8-12 %
- β-pinen 6-10 %
- Citral (geranial + neral) 1-4 %
- β-bisabolen ≤ 2 %
- Furanokumaryny: bergapten, bergamottin, citropten < 0,02 %
Wariant destylowany zawiera więcej citralu (do 6 %) i praktycznie brak furanokumaryn.
4. Właściwości organoleptyczne i fizykochemiczne
| Cecha | Zakres | Znaczenie praktyczne |
|---|---|---|
| Barwa | jasno-żółta do zielonkawo-żółtej | ciemnienie świadczy o utlenieniu limonenu |
| Gęstość 20 °C | 0,848-0,856 g cm⁻³ | kontrola autentyczności |
| Refrakcja 20 °C | 1,472-1,475 | wzrost = możliwa adulteracja |
| Flash point | 48 °C | klasyfikacja ADR – UN 1169 |
Olejek szybko utlenia się; przechowywać w ciemnych butelkach w 4–10 °C, z małą przestrzenią powietrzną i dodatkiem 0,1 % tokoferolu.
5. Działanie farmakologiczne (evidence-based)
| Kierunek | Mechanizm / efekty | Wybrane dane |
|---|---|---|
| Psychoneurologiczne | Limonen moduluje monoaminowe układy limbiczne, przyspiesza fale alfa – subiektywne odczucie „energii” i poprawy nastroju | badania EEG z inhalacją 3 min (n=56) |
| Antymikrobowe | Citral + limonen uszkadzają błony Gram(+), biofilm Candida albicans | MIC 0,25-0,5 % v/v |
| Mukolityczne | Monoterpeny pobudzają produkcję glutationu i aktywność CFTR – ułatwienie odkrztuszania | bad. in-vitro na liniach komórkowych dróg oddechowych |
| Hepatoprotekcyjne | antyoksydacyjny wpływ limonenu (zw. Nrf2) | modele zwierzęce (CCl₄-indukowane uszk. wątroby) |
6. Zastosowania aromaterapeutyczne
- Dyfuzja / inhalacja krótkotrwała (15-30 min)
- Zmęczenie umysłowe, nastrój depresyjny: 3 cz. lemon, 1 cz. rozmaryn ct. cineol, 1 cz. mięta zielona.
- Masaż limfatyczny (detox, lipoliza)
- 2 % olejek cytrynowy destylowany + 1 % grapefruit + 1 % jałowiec w oleju z pestek winogron.
- Pielęgnacja cery tłustej i trądzikowej
- Tonik 0,5 % lemon distilled + 0,2 % palmarosa w hydrolacie hamamelis.
- Naturalne środki czystości
- 50 kropli olejku + 250 ml octu 10 % + 250 ml wody destylowanej – spray odtłuszczający.
Przeczytaj także:
7. Bezpieczeństwo i toksykologia
| Ryzyko | Charakterystyka | Zalecenia Tisserand & Young 2014 |
|---|---|---|
| Fototoksyczność | bergapten absorbuje UVA (320-400 nm) → reakcja typu fitofotodermatoza | max. 2 % Lemon expressed w produktach zmywalnych; 0,7 % w leave-on |
| Podrażnienie / uczulenie | produkty oksydacji limonenu (limonene-oxide, limonene-hydroperoxide) | używać świeżego olejku; antyoksydant + chłodne przechowywanie |
| Interakcje lekowe | brak klinicznie istotnych; in-vitro hamowanie CYP3A4 słabe | zachować ostrożność przy doustnych statynach |
| Ciąża / laktacja | brak działań teratogennych; stosować ≤ 1 % dermalnie | rekomendacja IFPA |
8. Kryteria jakości i fałszerstwa
- GC/MS: limonen 60-75 %; stosunek β-pinen/γ-terpinen 0,5-1,4.
- Izomeryzacja citralu – poziom *cis-*izomeru > 40 % sugeruje dodatek syntetyczny.
- Brak alkoholu izopropylowego (> 50 ppm) – marker odciąganych esencji.
- Furanokumaryny: bergapten 50-150 mg kg⁻¹ (tłoczony).
9. Przykładowe receptury (rozcieńczenia gotowe)
| Cel | Skład | Stężenie EO | Sposób użycia |
|---|---|---|---|
| Spray anty-smog | lemon (dest.) 20 k – eukaliptus radiata 10 k – hydrolat sosny 100 ml | 1 % | rozpyl w pomieszczeniu co 2 h |
| Olejek do skórek paznokci | lemon (dest.) 3 k – mirra 2 k – jojoba 10 ml | 2,5 % | wcieraj 2× dziennie |
| Serum rozjaśniające przebarwienia (nocne) | lemon (dest.) 1 k – olej dzikiej róży 10 ml – wit. C Tetra 3 % | 0,5 % | punktowo, wieczorem |
10. Podsumowanie praktyczne
Olejek cytrynowy, zwłaszcza tłoczony, zachwyca świeżością i właściwościami antyseptycznymi, jednak jego fototoksyczność wymaga umiejętnego dozowania. Wybór frakcji destylowanej eliminuje problem UVA, zwiększa zawartość citralu, a tym samym wzmacnia działanie przeciwbakteryjne i rozjaśniające skórę. Przechowywanie w chłodzie i suplementacja antyoksydantem zapobiega utlenianiu limonenu – głównego sprawcy podrażnień. Przy stężeniach do 2 % (tłoczony) lub 4 % (destylowany) olejek pozostaje bezpieczny dla większości użytkowników i może być wszechstronnie wykorzystany: od aromaterapii psychologicznej, przez dermato-kosmetologię, po domową chemię ekologiczną.
Uwaga prawna: Informacje mają charakter edukacyjny i nie zastępują konsultacji medycznej. Zawsze wykonaj próbę płatkową i stosuj się do zaleceń IFRA/IFPA.
Literatura kluczowa:
Tisserand R., Young R. Essential Oil Safety 2 ed. 2014
Rhind J.P. Essential Oils: A Handbook for Aromatherapy Practice 2014
Handbook of Essential Oils, CRC Press 2010
Lawless J. Encyclopedia of Essential Oils 2013
