Olejki eteryczne a funkcje poznawcze

Wprowadzenie

Olejki eteryczne, od wieków cenione za swoje właściwości aromatyczne i terapeutyczne, zaczynają zdobywać uznanie również w kontekście poprawy funkcji poznawczych. Ich wpływ na zdrowie mózgu i zdolności kognitywne jest tematem licznych badań naukowych, które pokazują, że regularne wystawianie na działanie zapachów może mieć znaczący wpływ na naszą pamięć, koncentrację i ogólną sprawność umysłową. W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak olejki eteryczne mogą wspierać funkcje poznawcze oraz jakie mechanizmy stoją za tymi zjawiskami.

Czym są funkcje poznawcze?

Funkcje poznawcze to procesy umysłowe związane z nabywaniem wiedzy, przetwarzaniem informacji i rozumowaniem. Obejmują one takie zdolności jak uwaga, percepcja, uczenie się, pamięć, podejmowanie decyzji i umiejętności językowe. Każde użycie naszego mózgu do jakiejkolwiek aktywności angażuje funkcje poznawcze.

Dysfunkcje poznawcze

Obawa przed utratą zdolności poznawczych jest powszechna, zwłaszcza w miarę starzenia się. Z wiekiem naturalnie tracimy część naszych zdolności poznawczych, choć nasz zasób słownictwa może się zwiększać. W przypadku poważniejszych problemów, takich jak demencja, wczesne rozpoznanie i interwencja są kluczowe.

Mgła mózgowa: SCD i MCI

“Mózgowa mgła” (brain fog) to termin opisujący subiektywne pogorszenie pamięci i zdolności koncentracji, znane również jako subiektywne pogorszenie funkcji poznawczych (SCD) lub łagodne zaburzenia poznawcze (MCI). MCI może prowadzić do choroby Alzheimera, choć nie zawsze. Testowanie węchu jest jednym z narzędzi diagnozowania MCI i AD, co podkreśla związek między zmysłem węchu a zdrowiem mózgu.

Testowanie węchu a zdrowie mózgu

Osłabienie zmysłu węchu może być wczesnym wskaźnikiem problemów neurologicznych i psychologicznych. Testy węchowe mogą pomóc w wykryciu chorób takich jak choroba Parkinsona czy depresja. Można przeprowadzać testy węchowe przy użyciu olejków eterycznych, co jest prostym i dostępnym sposobem na monitorowanie zdrowia mózgu.

Olejki eteryczne wspomagające funkcje poznawcze

Istnieje kilka strategii, wspartych dowodami klinicznymi, które mogą pomóc w poprawie pamięci i ogólnej sprawności umysłowej przy użyciu olejków eterycznych:

1. Dyfuzja podczas zadania umysłowego

Badania wykazały, że dyfuzja olejku rozmarynowego podczas testu pamięciowego zwiększa dokładność o 13%. Podobne efekty obserwowano przy użyciu olejku miętowego, który poprawiał jakość pamięci.

2. Warunkowanie węchowe

Warunkowanie polega na tworzeniu skojarzeń między zapachem a informacjami, które chcemy zapamiętać. Badania pokazują, że powtórne wystawienie na ten sam zapach podczas nauki i późniejszego testowania poprawia pamięć.

3. Ukierunkowana reaktywacja pamięci

Ukierunkowana reaktywacja pamięci (TMR) to technika polegająca na wystawieniu na zapach podczas snu, co wspomaga konsolidację pamięci. Badania wykazały, że zapachy stosowane w trakcie snu mogą poprawić wyniki testów pamięciowych.

4. Wzbogacenie węchowe

Badania wykazały, że dyfuzja olejków eterycznych w nocy przez 6 miesięcy poprawia pamięć u osób powyżej 65 roku życia o 226%. Koncepcja ta, nazwana wzbogaceniem węchowym, opiera się na teorii, że różnorodność bodźców zapachowych stymuluje mózg i poprawia funkcje poznawcze.

Trening węchu

Trening węchu, polegający na regularnym wystawianiu się na różne zapachy, może poprawić zdolności węchowe, co ma pozytywny wpływ na zdrowie mózgu. Chociaż badania nad dodatkowymi korzyściami poznawczymi są niejednoznaczne, regularne ćwiczenia węchowe są uważane za korzystne.

Więcej na temat treningu węchu

Czujność i wydajność

Olejki eteryczne, takie jak mięta pieprzowa, rozmaryn i cynamon, mogą zwiększać czujność i wydajność umysłową. Badania pokazują, że ich inhalacja poprawia czas reakcji i dokładność w porównaniu do grup kontrolnych, a nawet napojów energetycznych.

Mechanizmy działania olejków eterycznych

Wpływ na neuroprzekaźniki

Olejki eteryczne mogą wpływać na poziom neuroprzekaźników w mózgu, takich jak acetylocholina, dopamina i serotonina. Przykładowo, olejek rozmarynowy zawiera związki, które hamują rozkład acetylocholiny, neuroprzekaźnika kluczowego dla pamięci i uczenia się.

Działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne

Wiele olejków eterycznych wykazuje właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne, co może chronić mózg przed uszkodzeniami spowodowanymi przez stres oksydacyjny i stany zapalne. Na przykład, olejek lawendowy jest znany ze swoich właściwości uspokajających i przeciwzapalnych, które mogą wspierać zdrowie mózgu.

Wpływ na układ limbiczny

Zmysł węchu jest bezpośrednio połączony z układem limbicznym, obszarem mózgu odpowiedzialnym za emocje i pamięć. Olejki eteryczne mogą stymulować ten układ, co może prowadzić do poprawy nastroju i zdolności poznawczych.

Praktyczne zastosowanie olejków eterycznych

Inhalacja

Jednym z najprostszych sposobów stosowania olejków eterycznych jest inhalacja. Można użyć dyfuzora, który rozprowadza zapach w powietrzu, lub inhalować olejek bezpośrednio z butelki. Inhalacja olejku miętowego czy rozmarynowego może szybko poprawić czujność i koncentrację.

Masaż

Masaż z użyciem olejków eterycznych może być relaksujący i korzystnie wpływać na funkcje poznawcze. Olejek rozmarynowy czy lawendowy można dodać do oleju bazowego i stosować podczas masażu, co może wspomagać relaksację i poprawiać nastrój.

Kąpiel

Dodanie kilku kropel olejku eterycznego do kąpieli może być relaksujące i stymulujące jednocześnie. Olejek lawendowy jest szczególnie polecany do kąpieli, dzięki swoim właściwościom uspokajającym.

Przeciwwskazania i środki ostrożności

Choć olejki eteryczne mają wiele zalet, ważne jest, aby stosować je z rozwagą. Niektóre osoby mogą być uczulone na niektóre olejki, a stosowanie ich w nadmiarze może prowadzić do podrażnień skóry czy innych negatywnych skutków. Przed rozpoczęciem stosowania olejków eterycznych warto skonsultować się z lekarzem lub specjalistą.

Wnioski

Olejki eteryczne mają potencjał do wspierania zdrowia poznawczego na wiele sposobów. Mogą być używane do poprawy pamięci, koncentracji i ogólnej sprawności umysłowej. Regularne stosowanie olejków eterycznych może być prostą i skuteczną metodą wspierania zdrowia mózgu. Warto jednak pamiętać o umiarkowanym stosowaniu i konsultacji z fachowcami w przypadku jakichkolwiek wątpliwości.

Bibliografia

1. Birte-Antina, W., Ilona, C., Antje, H., & Thomas, H. (2018). Olfactory training with older people. International Journal of Geriatric Psychiatry, 33(1), 212–220.
2. Cha, H., Kim, S., Kim, H., Kim, G., & Kwon, K. Y. (2022). Effect of intensive olfactory training for cognitive function in patients with dementia. Geriatrics and Gerontology International, 22(1), 5–11.
3. Delon-Martin, C., Plailly, J., Fonlupt, P., Veyrac, A., & Royet, J. P. (2013). Perfumers’ expertise induces structural reorganization in olfactory brain regions. NeuroImage, 68, 55–62.
4. Eikelboom, W.S., Bertens, D., Kessels, R.P.C. (2020). Cognitive rehabilitation in normal aging and individuals with subjective cognitive decline. In: DeLuca, J., Chiaravalloti, N.D., Weber, E. (eds) Cognitive rehabilitation and neuroimaging. Springer, Cham.
5. Moss, M., Cook, J., Wesnes, K., Duckett, P. (2003). Aromas of rosemary and lavender essential oils differentially affect cognition and mood in healthy adults. International Journal of Neuroscience, 113, 15–38.
6. Moss, M., Hewitt, S., Moss, L., & Wesnes, K. (2008). Modulation of cognitive performance and mood by aromas of peppermint and ylang-ylang. The International Journal of Neuroscience, 118(1), 59–77.
7. Rasch, B., Büchel, C., Gais, S., & Born, J. (2007). Odor cues during slow-wave sleep prompt declarative memory consolidation. Science (New York, N.Y.), 315(2007), 1426–1429.
8. Schneider, R. (2021). Natural odor inhalers (Aromastick®) outperform Red Bull® for enhancing cognitive vigilance: results from a four-armed, randomized controlled study. Perceptual and Motor Skills, 128(1), 135–152.
9. Woo, C. C., Miranda, B., Sathishkumar, M., Dehkordi-Vakil, F., Yassa, M. A., & Leon, M. (2023). Overnight olfactory enrichment using an odorant diffuser improves memory and modifies the uncinate fasciculus in older adults. Frontiers in Neuroscience, 17, 1–11.